วัดเขาสมอคอน ตั้งอยู่บนเทือกเขาสมอคอน ตำบลเขาสมอคอน อำเภอท่าวุ้ง
จังหวัดลพบุรี มีเนื้อที่ 1459 ไร่ 40 ตารางวา เป็นวัดเก่าแก่ มีหลักฐานมาแต่
ครั้งกรุงศรีอยุธยา มีเจดีย์ทรงลังกาย่อมุมไม้สิบสอง
ที่ทำบัวกลุ่มรองรับองค์ระฆัง เป็นเจดีย์แบบนิยม ของสมัยอยุธยามาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ มีโบสถ์และมณฑปที่สวยงาม
เขาสมอคอนนี้เป็นเสมือนสำนักตักสิลาในสมัยโบราณ เป็นที่อยู่ของสุกกทันตฤๅษี อาจารย์ของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช และพระยางำเมือง เจ้าเมืองพะเยา เมื่อครั้งทั้งสองพระองค์ยังทรงพระเยาว์ ได้เสด็จมาศึกษาศิลปวิทยา ณ เขาสมอคอน ภายในมณฑปจะมีพระพุทธรูปประดิษฐาน อยู่เพื่อให้ผู้ที่แวะมาชมได้นมัสการ นอกจากนี้ยังมีถ้ำอีก 2 แห่ง คือถ้ำ วิหาร และถ้ำแสนสุข
เขาสมอคอน ตั้งอยู่เขตตำบลเขาสมอคอน เป็นเทือกเขาที่มีความสำคัญด้านประวัติศาสตร์มีตำนานเก่าแก่ เกี่ยวกับเขาสมอคอนอยู่หลายเรื่องที่น่าสนใจ จากหนังสืออักขรานุกรมภูมิศาสตร์ฉบับราชบัณฑิตยสถาน กล่าวไว้ว่า “เขาสมอคอน เป็นที่อยู่ของ สุกกทันตฤาษี อาจารย์ของพระเจ้ารามคำแหงมหาราช และพระยางำเมือง กษัตริย์เมืองพะเยาซึ่งน่าจะเป็นราชวงศ์หนองแส โยนก เชียงแสน ทั้ง 2 พระองค์ เพราะเมื่อทรงพระเยาว์ ได้เสด็จมาศึกษาศิลปวิทยาที่เขาสมอคอนนี้
ซึ่งสมัยนั้นเป็นกษัตริย์ เมืองลพบุรีก็เป็นราชวงศ์เดียวกัน”มีวัดที่สำคัญบนเทือกเขานี้ 4 วัดด้วยกัน คือ วัดบันไดสามแสน มีโบราณสถานคือ วิหารอยู่หน้าถ้ำและพระอุโบสถเก่า สถาปัตยกรรมสมัยอยุธยา วัดถ้ำตะโกพุทธโสภา มีพระอุโบสถสร้างเมื่อปี พ.ศ.2457 ภายในมีจิตกรรมฝาผนัง เรื่องพุทธประวัติ ที่วิหารมีจิตกรรมฝาผนัง ศิลปะแบบพม่า และเจดีย์ทรงเรือสำเภา วัดถ้ำช้างเผือก บริเวณเชิงเขามีทำนบดินและอ่างเก็บน้ำโบราณ ประมาณว่าสร้างในพุทธศตวรรษที่ 18 ร่วมสมัยกับอ่างเก็บน้ำและทำนบดินที่ตำบลทะเลชุบศร วัดเขาสมอคอน มีเจดีย์ย่อมุมไม้สิบสอง ที่ทำบัวกลุ่มรองรับองค์ระฆังเป็นเจดีย์แบบนิยมของสมัยอยุธยา จนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ และใต้เจดีย์มีถ้ำเล็ก ๆ เรียกว่า ถ้ำพระนอน ภายในมีพระพุทธไสยาสน์ประดิษฐานอยู่ รัชกาลที่ 5 เคยเสด็จประพาสเมื่อปี พ.ศ.2448
เขาสมอคอน มีโบราณสถานอยู่ คือวัดเขาสมอคอน ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของเขาสมอคอน ส่วนวัดบันไดสามแสน วัดถ้ำตะโก และวัดถ้ำช้างเผือกอยู่ทางทิศตะวันตกของวัดนี้ วัดเขาสมอคอนตั้งอยู่ปากถ้ำพระนอน โบราณสถานของวัดนี้ คือเจดีย์ทรงกลมบนยอดเขาเหนือถ้ำ บริเวณวัดมีถ้ำต่างๆอยู่มากมาย เช่น ถ้ำพระนอน ถ้ำพราหมณี ถ้ำชิงช้า ถ้ำไฟฉาย ฯลฯ ภายในถ้ำพระนอนมีพระพุทธไสยาสน์องค์หนึ่ง ยาวประมาณ 10 เมตร ก่อด้วยอิฐขนาดใหญ่แต่ชำรุดมากเพราะถูกขุดรื้อหาของมีค่า นอกจากนี้ยังมีผู้พบซากพระพุทธรูปสมัยลพบุรีและสมัยอยุธยาหลายชิ้นในถ้ำนี้
การเดินทาง ใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 311 (สายลพบุรี – สิงห์บุรี) ถึง กม.ที่ 18 เลี้ยวขวาเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 3028 ตรงสี่แยกไฟแดง เข้าไปอีกประมาณ 12 กม.มีรถโดยสารประจำทางผ่าน ทางเข้าเขาสมอคอนบริเวณตลาดท่าโขลงหลายสาย คือ สายสิงห์บุรี – ท่าโขลง -บ้านหมี่ – โคกสำโรง หลังจากนั้นต้องเหมารถสองแถว หรือรถมอเตอร์ไซด์รับจ้างเข้าไปจากปากทาง
วัดเขาสมอคอน ตั้งอยู่บนเทือกเขาสมอคอน ตำบลเขาสมอคอน อำเภอท่าวุ้ง
จังหวัดลพบุรี
