“เมืองขนมจีน ถิ่นมะขามหวาน เทศกาลแข่งเรือยาว ชมหมอกหนาวภูทับเบิก จิตรกรรมล้ำเลิศวัดนาทราย”
ชุมชนเก่าแก่กว่า 100 ปี ตั้งอยู่ริมแม่น้ำ มีการอนุรักษ์พิพิธภัณฑ์พื้นบ้านเล่าเรื่องวิถีชีวิตประวัติความเป็นมาของชุมชน ผ้าซิ่นมัดหมี่ หัวแดงตีนก่าน และเส้นทางท่องเที่ยวเชื่อมโยงกับภูทับเบิก หมู่บ้านชาวไทยภูเขาเผ่าม้ง
ชุมชนวัดศรีฐานปิยาราม ตำบลวังบาล อำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์ มีความโดดเด่นในเรื่องของการเป็นชุมชนคุณธรรม เมืองท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม หล่มเก่า หรือวิถีไทหล่ม
ที่ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราช วัดศรีฐานปิยาราม ตำบลวังบาล ซึ่งเป็นโรงเรียนผู้สูงวัย ที่ทุกสัปดาห์ ผู้สูงวัยในละแวกนี้จะมารวมตัวกันทำกิจกรรมต่างๆ เช่น กิจกรรมทอผ้าพื้นเมือง ซึ่งปกติชาวบ้านส่วนใหญ่จะเป็นชาวไร่ชาวนาและทอผ้าเป็นอาชีพเสริม โดยสืบสานการทอผ้ามาจากบรรพบุรุษ และถ่ายทอดให้ลูกหลานได้เรียนรู้ เพื่อนำไปประกอบอาชีพ
ขั้นตอนการทอผ้า จะเริ่มจากการอิ้วฝ้าย เอาเม็ดออก นำมาดีดฝ้าย ล้อฝ้าย เข็นฝ้าย ให้เป็นเปียฝ้ายเก็บไว้เป็นระเบียบ และนำมาใส่กรงเพื่อกวักฝ้าย ทำเป็นเส้นยืน หรือทำเป็นหลอดด้าย เพื่อให้เป็นเส้นพุ่งในการทอ โดยผ้า1ผืนจะใช้เวลาในการทอราว3วัน ราคาก็จะต่างกันไปแล้วแต่ลวดลาย
ที่จังหวัดเพชรบูรณ์ยังมีชื่อเสียงโด่งดัง ในฐานะเมืองท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของไทย โดดเด่นในเรื่องของแหล่งท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ เช่น เขาค้อ ภูทับเบิก น้ำหนาว ฯลฯ ยังมีการท่องเที่ยวอีกรูปแบบหนึ่งที่เติมเต็มการท่องเที่ยวของเพชรบูรณ์ให้สามารถเที่ยวได้ตลอดทั้งปี … นั่นคือ การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม โดยเฉพาะ “วัฒนธรรมไทหล่ม” ที่มีความงดงาม โดดเด่นและมีอัตลักษณ์
หล่มเก่า เป็นอำเภอที่อยู่ตอนเหนือสุดของจังหวัดเพชรบูรณ์ ตั้งอยู่ริมลำน้ำพุงซึ่งเป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำป่าสัก มีภูเขาขนาบ 3 ข้างคือ ทิศตะวันออก ตะวันตกและทิศเหนือ บริเวณแห่งนี้เป็นที่ตั้งบ้านเมืองดั้งเดิม เป็นชุมชนมั่นคงมาช้านาน โดยมีชื่อว่า เมืองลุ่มหรือเมืองหล่มและเมืองหล่มสัก เป็นพื้นที่อยู่อาศัยของผู้คนที่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เชื้อสายเดียวกับคนลาวหลวงพระบางที่ได้อยู่อาศัยแผ่ขยายครอบคลุมต่อเนื่องลงมาในพื้นที่ทางใต้ทั้งฝั่งลาวและฝั่งไทยรวมถึงแถบแม่น้ำป่าสักตอนบน
คนหล่มมีวัฒนธรรม ประเพณีและภาษาของตนเองที่มีอิทธิพลจากวัฒนธรรมล้านช้าง คนหล่มสืบเชื้อสายมาจากคนลาวที่มีถิ่นกำเนิดจากเมืองหลวงพระบาง ที่คนไทยเคยเรียกว่า ลาวพุงขาว ภาษาที่ใช้พูดกันก็เป็นแบบลาวหลวงพระบาง แม้จะมีสำเนียงหางเสียงต่างกันไปบ้างในแต่ละสถานที่ ภาษาหล่มนี้มีเอกลักษณ์ที่ฟังไพเราะ มีโทนเสียงงดงาม นุ่มนวลเหมือนภาษาล้านนาแต่ศัพท์จะเป็นแบบภาษาอีสาน
ด้านวิถีชีวิตและอาหารการกิน วิถีชีวิตคนหล่มเก่าจะเรียบง่าย นับถือเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา มีการทำบุญตักบาตรกันเป็นประจำ
ด้านประเพณีและความเชื่อ นอกจากพุทธศาสนาแล้ว คนหล่มยังคงนับถือวิญญาณศักดิ์สิทธิ์ โดยเกือบทุกหมู่บ้านทั้งในเมืองและนอกเมืองจะมี หอเจ้าพ่อ เป็นที่สถิตเจ้าพ่อซึ่งเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณและคุ้มครองให้ได้รับความปลอดภัยและเจริญรุ่งเรือง เช่น เจ้าพ่อขุนซวง เจ้าพ่อสามดาว เจ้าพ่อหนองบัว เจ้าพ่อหนองดู่ เจ้าพ่อพระพรหม เป็นต้น
ในหล่มเก่ามีวัดที่เก่าแก่จำนวนมาก สะท้อนยืนยันให้เห็นความสัมพันธ์เป็นเชื้อสายเดียวกันกับคนหลวงพระบางที่มีศิลปะล้านช้าง ได้แก่ หลวงพ่อใหญ่ 3 วัดได้แก่ วัดศรีมงคลบ้านหินกลิ้ง วัดตาลและวัดทุ่งธงไชย สิมโบราณที่วัดศรีบุญเรืองบ้านนาซำ วัดโพธิ์ทองบ้านน้ำครั่ง วัดศรีมงคลบ้านนาทราย และวัดม่วงเย็นบ้านน้ำอ้อย ศาสนสถานที่สำคัญอื่นๆ ก็มีกระจัดกระจายเช่น หลวงพ่อขาวที่บ้านวัดตาล พระธาตุที่วัดพลแพงบ้านนาแซง พระธาตุปู่เถร พระธาตุในวัดศรีฐานและพระธาตุดอยสะเก็ดบ้านวังบาล พระธาตุที่วัดศรีมงคลบ้านหินกลิ้ง พระธาตุวัดม่วงชุมบ้านพรวน และพระธาตุภูผาชัยสวรรค์บ้านภูผักไซ่ นอกจากนั้น ยังมีพระพุทธรูปนอนตะแคงซ้ายและพระพุทธรูปปางถวายพระเพลิงอยู่วิหารหลังโบสถ์วัดทุ่งธงไชยอีกด้วย
ที่หล่มเก่ามีศิลปะที่มีความโดดเด่นสวยงามคือ จิตรกรรมฝาผนังในสิมวัดศรีมงคลบ้านนาทราย และจิตรกรรมเสาแปดเหลี่ยมที่ศาลาวัดทรายงามบ้านห้วยมะเขือ
ชื่อหมู่บ้านต่าง ๆ ในหล่มเก่าก็มีความแปลกและน่าสนใจถึงความหมายและที่มา เช่น หินกลิ้ง หินฮาว โจะโหวะ วังเวิน วังบาล ท่าผู ภูผักไซ่ ปาผา ทับเบิก นาแซง นาเกาะ แก่งโตน สงเปลือย ศิลา ตาดกลอย เป็นต้น
หากเดินเข้าไปในตลาดสดเมืองหล่มเก่ามีวัตถุดิบของสดมากมายที่สามารถนำไปปรุงอาหารบ้านพื้นบ้านชนิดต่าง ๆ ตามฤดูกาลได้ เช่น ผักบีกั้ง แจ่วขี้ปู แจ่วขี้ปลา หมกอีฮวก แกงน้องวัว น้ำยาออดอ้อ น้ำยาปู อูดลูดหน่อไม้ หมกปู ไส้กรอก หมกหน่อไม้ หมกหยวก ซุปบักมี้ ซ่าแตง และของกินที่ขึ้นชื่อของหล่มเก่าที่โด่งดังไปทั่วประเทศ นั่นคือ ขนมเส้นหล่มเก่า ที่ใช้วิธีบีบเส้นสด มีน้ำผสมและเครื่องเคียง ผักแกล้มมากมาย และที่สำคัญที่สุด หล่มเก่าเป็นแหล่งกำเนิดมะขามหวานของประเทศไทย
พิธีกรรมในท้องถิ่น “พิธีปัว” รักษาโรคภัยไข้เจ็บ ส่วนเทศกาลงานประเพณีที่สำคัญของคนหล่ม เช่น การแข่งเรือลาพรรษา บุญบั้งไฟ การแห่ต้นผึ้ง งานขนมเส้นหล่มเก่า
กิจกรรมและเส้นทางท่องเที่ยว เริ่มที่การเดินทางไปยังวัดศรีฐานปิยาราม พบกับการต้อนรับที่อบอุ่น ด้วยช่อรักและผูกพัน แต่งชุดไทหล่มชมวัดเก่า รับประทานอาหารว่าง (เมี่ยงโค้น) เสริฟ มาพร้อมกับเครื่องดื่มสมุนไพร จากวัตถุดิบในท้องถิ่น แล้วเข้าชมพิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน ณ ศูนย์วัฒนธรรมเฉลิมราชตำบลวังบาล(วัดศรีฐานปิยาราม) ชมพิพิธภัณฑ์ผ้าจุดสาธิตการทอผ้า เรียนรู้ขั้นตอนการทอผ้า เดิน ชม ชิม แชะ วิถีไทวังบาล (วัด ถึง โรงเรียน ระยะทาง 300 เมตร ) ชมพระธาตุปู่เถร ชิมขนมโบราณร้านค้าตลอดเส้นทาง แชะถ่ายรูปวิถีไทวังบาล เรียนรู้ขั้นตอนการทำขนมจีนเส้นสดและทำแป้งจี่ กินขนมจีนซาวเส้นตามวิถีไทวังบาล(ขนมจีนที่ทำเอง) แวะเยี่ยมชมคุณยายทอผ้าใต้ถุนบ้าน
จากนั้นขึ้นรถสามล้อนำเที่ยว ไปยังวัดบ้านนาทรายชมภาพวาดจิตรกรรมฝาผนังอายุ 180 ปีนมัสการพระพุทธรูปไม้โบราณอายุหลายร้อยปี ชมอุโบสถ์ ศาลาวัดโบราณ ต่อด้วยการเดินขึ้นบันไดสวรรค์ 171 ขั้น นมัสการพระธาตุดอยสะเก็ดอายุมากกว่าร้อยปี ลั่นระฆังบนหอระฆังเสาเดียว ชม ชิม ช๊อป แชะ ตลาดพื้นบ้าน ณ ลานวัดศรีฐานปิยาราม รับประทานอาหารเย็น (พาข้าวแลง อาหารพื้นบ้าน) ชมการแสดงพื้นบ้านที่หาชมยาก การแสดงแมงตับเต่า,การรำปู่เถร ร่วมสนุกกับการรำวงย้อนยุค (กับนางงามย้อนยุค)
อีกวันเดินทางโดยรถยนต์นำเที่ยวชมพระอาทิตย์ขึ้นที่ภูทับเบิก นมัสการพระบรมสารีริกธาตุ ณ วัดป่าภูทับเบิก ชิมชาสมุนไพร รับกาแฟ ขนมปัง น้ำ นั่งรถชมวิว ภูเขากระหล่ำปลี ภูทับเบิก เดินทางกลับที่พัก ไปรับประทานอาหารเช้าเมนูพื้นบ้าน (ส่งปิ่นโตให้ถึงที่พัก) เรียนรู้ขั้นตอนการผลิตครีมขัดผิวจากมะขาม(สวยสุดหยุดที่หมากขาม) ซื้อของฝากราคาถูก ชมขั้นตอนการแปรรูปมะขาม ทดลองทำกล้วยฉาบไส้มะขาม ณ โรงงานมะขามแปรรูปขิมขวัญ ก่อนเดินทางกลับโดยสวัสดิภาพ
ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมวัดศรีฐานปิยาราม
ตำบลวังบาล อำเภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์
